Cruceiro – tam gdzie niebo łączy się z ziemią

Castelao, wielki galisyjski pisarz, powiedział: „Tam gdzie stoi cruceiro zawsze był jakiś grzech i każdy cruceiro jest modlitwą z kamienia, która sprowadziła przebaczenie z nieba na ziemię.” Cruceiro to symbol ludowej religijności i tożsamości galisyjskiego krajobrazu. Już od czasów średniowiecznych zrastał się z krajobrazem i porządkował go, symbolicznie zdobywając dane miejsce dla wiary chrześcijańskiej. Dokładnie w ten sam sposób megalityczne budowle naznaczały przestrzeń wokół człowieka, zgodnie z jego ówczesnymi wierzeniami. W Galisji cruceiro stawiany był nierzadko tam gdzie wcześniej silne były kulty pogańskie, na rozdrożach, w pobliżu kościołów i cmentarzy, zawsze w miejscach publicznych – wszędzie tam gdzie, idąc za myślą Castelao, pragnięto wyrazić skruchę za popełniony grzech. Trochę tych grzechów musiało się nazbierać zważywszy na fakt, iż w Galisji jest około 12 tys. cruceiros. 

Cruceiros dzielą się na:

• proste krzyże bez elementów dekoracyjnych;
• właściwe cruceiros, czyli krzyże umieszczone na szczycie kolumny spoczywającej na kamieniu lub postumencie, udekorowane jedną lub kilkoma rzeźbami przedstawiającymi ukrzyżowanego Chrystusa, a często również narzędzia związane z męką, Matkę Boską, aniołów, Ducha Świętego, diabła, świętych, Adama i Ewę, śmierć, figury o tematyce niezwiązanej z religią;
• kapliczki z figurką Matki Boskiej, zwieńczone krzyżem charakterystycznym dla cruceiros.

Niekiedy krzyże stawiano na budowlach mających jakieś symboliczne znaczenie, np. na rzymskich słupach przydrożnych albo na megalitycznych menhirach (pionowo ustawione głazy nagrobne). Jednak przyjęto uważać, że cruceiro w takiej formie w jakiej znamy go dziś narodził się w XIV albo XV w. ze szczytem rozwoju przypadającym na wiek XVII. Castelao bronił tezy, iż cruceiros pojawiły się w Galisji dzięki św. Wincentemu Ferreriuszowi, który przyniósł tu w XV w. model krzyży przydrożnych. Dominikanin podróżował również po Bretanii co pozwala wyjaśnić podobieństwo między krzyżami galisyjskimi i bretońskimi. Nie bez znaczenia pozostawał na pewno też wpływ Drogi św. Jakuba, pozwalając pielgrzymom z Bretanii eksportować rodzime wzorce do Galisji. Przyjęto uważać, że cruceiros strzegły podróżnych i pielgrzymów przed niebezpieczeństwami.

Cruceiros stanowią dziedzictwo historyczne, artystyczne, kulturalne i etnograficzne Galisji, choć działania mające na celu ochronę i renowację tych zabytków nie zawsze utrzymane są na zadowalającym poziomie. Wiele cruceiros cieszy się należytą uwagą ze strony konserwatorów zabytków, mieszkańców danej parafii i turystów, ale zdarza się też widzieć cruceiros w bliskim sąsiedztwie kabli elektrycznych, latarni, znaków drogowych, kontenerów na śmieci czy przystanków autobusowych.

Pisałam już o tym jak zwyczaje i wierzenia chrześcijańskie oraz pogańskie w Galisji współistniały i mieszały się ze sobą. Wokół cruceiros narastało mnóstwo legend i przesądów związanych ze śmiercią człowieka, zwykle gwałtowną. Szukano w nich ochrony przed złymi siłami świata niematerialnego, przede wszystkim przed Świętą Kompanią, złymi czarownicami i śmiercią. Stawiano je na rynkach aby ochronić miejscową ludność i na placach targowych aby ustrzec bydło przed pomorem. U stóp niektórych cruceiros chowano nieochrzczone dzieci lub praktykowano nieuznane przez kościół rytuały jak chrzest w łonie matki czy inne obrzędy magiczne.

Obraz główny przedstawia cruceiro w miejsowości Santo André de Teixido (Yann CC BY 2.0).