Co jest czym w tajskiej świątyni buddyjskiej? – cz. 1

Kompleks świątynny w tradycji buddyzmu therawada ma zazwyczaj kształt kwadratu z wyznaczonymi czterema punktami kardynalnymi. Otoczony jest murami, przez które przechodzi kilka bram, główna brama skierowana jest na wschód. Cały kompleks ma przedstawiać buddyjski kosmos, z Górą Meru w centrum (główna stupa), otoczoną oceanami ze wszystkich stron.

Brama

Wejście do kompleksu świątynnego udekorowane jest często liśćmi, winoroślami i mitycznymi motywami zwierzęcymi symbolizującymi przejście ze świata doczesnego do świętego lasu Himaphan zamieszkanego przez tysiące stworzeń z buddyjskiej mitologii. Prawie zawsze brama jest dodatkowo chroniona przez dwóch okrutnych mitycznych strażników umieszczonych na flankujących pilastrach. Mają oni strzec sanktuarium oraz odstraszać złych ludzi i duchy. Bardzo często łuk bramy zwieńczony jest miniaturowym pałacem zwanym prasat. Fronton bramy może zawierać buddyjskie symbole takie jak koło symbolizujące nauki Buddy, jelenia nawiązującego do pierwszego kazania Buddy lub mityczne ptaki.

Trzy główne struktury w świątyni

W kompleksie świątynnym wyróżniamy trzy najważniejsze struktury: wihan, bot (inaczej: ubosot) i stupa. Ich wielkość i kształt może się zmieniać w zależności od położenia geograficznego i potrzeb społeczności, której służą.

Wihan (sala zgromadzeń)

Jest to zazwyczaj pierwszy budynek, który widzimy przekraczając bramę. Jego fasada powinna być zwrócona w kierunku wschodzącego słońca. Wihan pełni wiele funkcji, jest najczęściej wykorzystywanym budynkiem całego kompleksu – może być salą kazań, salą ceremonii (intonowanie pieśni, czytanie pism), miejscem zgromadzeń podczas których lokalna społeczność ma możliwość wejść w kontakt z mnichami. W pomniejszych świątyniach może nie być w ogóle sali zgromadzeń. Wszystkie czynności związane z buddyjskimi rytuałami są wówczas pełnione w bot i innych pawilonach. Wihan ma symbolizować świętą łódź przekraczającą wody Samsary (cykl reinkarnacji). Niektóre z wihanów w Ayutthai i Bangkoku są zakrzywione w kształcie łodzi, którą symbolizują.

Bot / Ubosot (sala święceń)

Na pierwszy rzut oka bot może wyglądać podobnie jak wihan. Jednak podczas gdy w jednym kompleksie może znajdować się nawet kilka sal zgromadzeń różniących się między sobą rozmiarem i znaczeniem, sala święceń jest tylko jedna. Bot przeznaczony jest do ceremonii święceń oraz rytuałów związanych z dyscypliną monastyczną. Czasami, zwłaszcza w świątyniach położonych na prowincji, bot pozostaje zamknięty kiedy nie jest w użyciu. Niektóre świątynie zabraniają wstępu kobietom i osobom świeckim.

Mimo że wihan i bot często wyglądają bardzo podobnie, można je odróżnić po ośmiu znacznikach granicznych (kamienie bai sema), które ustawione są wokół sali święceń wyznaczając w ten sposób święty teren, na którym znajduje się bot. Znaczniki mogą mieć postać prostych kamieni, steli bądź też być wyrzeźbione na kształt liścia z drzewa bodhi lub pączka lotosu. Wszystkie znaczniki stoją w miejscu, w którym znajdują się święte kamienne kule zwane luk nimit. Dziewiąta kula wkopana jest centralnie pod fundamentami sali święceń. Nie należy przechodzić przez miejsce, w którym umieszczony jest kamień sema ani wskazywać stopą w jego kierunku.

Stupa (Chedi)

Trzecią najważniejszą strukturą w buddyjskiej świątyni jest stupa, która jest pomnikiem ku pamięci Buddy. Symbolizuje Górę Meru, kosmiczny środek buddyjskiego wszechświata. Podczas gdy wihan i bot są często podobne architektonicznie i zaprojektowane z myślą o religijnych obrzędach, które będą się w nich odbywać, stupa odróżnia się od nich całkowicie zarówno formą jak i przeznaczeniem, ponieważ wszelkie religijne rytuały odbywają się nie wewnątrz, a wokół niej. Centralna stupa może być najważniejszym elementem całego kompleksu. Jeśli w stupie znajdują są relikwie Buddy takie jak fragmenty jego kości, włosy czy skorupy misy jałmużnej, wówczas nosi nazwę phra that i otaczana jest najwyższą czcią. Wagę stupy podnoszą dodatkowo tablice wotywne, figurki lub prochy wielce zasłużonych mnichów, które są w nich pochowane. Mniejsze stupy osłaniają prochy lokalnie czczonych mnichów albo świeckich dewotów. Główna stupa znajduje się zazwyczaj za wihanem, po środku kompleksu lub jest lekko przesunięta w jedną lub drugą stronę. Zbudowana jest z bardzo trwałych materiałów jak cegła pokryta stiukiem (dziś używa się betonu zamiast cegły) w formie wydłużonego stożka. Taka forma okazała się być najbardziej odporna na zniszczenia wywołane upływem czasu. Odnawiane stare stupy przybierają czasami formę zupełnie różną od pierwotnej, jednak dla wierzących buddystów ich istota pozostaje niezmieniona.

Źródło:  C. Stratton, What’s What in a Wat, Bangkok, 2010